Bir zamanlar, bugün alıştığımız rahat jumbo jetler, fly-by-wire uçuş yöntemleri, Küresel Yer Tespitleme Uydu ağları, uçuşlarda gösterilen filmler, duty free alışverişleri henüz bilinmezken; Sabiha Gökçen’in pilotluk değil ‘tayyarecilik’ lisansı almasından ve hatta Türk Hava Yolları kurulmadan önce “Cape Cod” isimli bir ‘tayyare’ inanılmaz bir uçuş gerçekleştirdi. Bu tarihi olay, Yeni Dünya’nın en kozmopolit şehri New York’u, dünyanın en yeni ve en cesur ülkelerinden biri olan Türkiye Cumhuriyeti’ne, her yeni günün radikal bir değişimi getirdiği yere bağlıyordu. Bu aynı zamanda Türk-Amerikan ilişkilerinde 20. yüzyılın en ilginç olaylarından biriydi.

Çelik gibi bir cesaretle donanmış iki Amerikalı, 33 yaşındaki pilot Russell Boardman ve 29 yaşındaki seyir uzmanı John Polando, 28 Haziran 1931’de, sabah saat 06.00’da Brooklyn Floyd Bennett Havaalanı’ndan havalandılar. Amaçları, tek motorlu, üstten kanatlı Bellanca modeli uçakla Atlantik Okyanusunu geçmek ve Avrupa kıtasındaki en uzak noktaya uçmaktı. Nitekim, tam 49 saat 8 dakika sonra, yani 30 Temmuz’da öğlen saat biri sekiz geçe Yeşilköy’e vardılar.

Aşağıdaki makale 20 yıl önce John Polando tarafından yazıldı. Boardman ve Polando, New York Times ile yaptıkları anlaşma gereği yaşadıkları serüveni Türk basın mensuplarına tam olarak anlatamamışlardı. Ben bu makaleyi fotoğraflarıyla birlikte John’un sevgili karısı Dorothy Polando’dan elde ettim. Keşke John ve Russell da aramızda olsaydılar. Eminim ikisi de, bu yazının dostluk ve barış mesajı veren bu web sitesinde yer almasından büyük mutluluk duyarlardı. İsterseniz, artık sözü John Polando’ya bırakalım.

“Russell Boardman ile 20’li yılların başında tanıştım ve hemen birbirimize ısındık. Zaten işlerimiz ve hobilerimiz de aynıydı. Tanıştığımız akşam, Russell, Revere plajındaki pist üzerinde motorsiklet gösterisi yapıyordu ve ben tribünlerde onu hayretle seyrediyordum. İkimiz de uçma sevdalısıydık ve vaktimizin çoğunu havaalanlarında özellikle East Boston’da, bugünkü Logan Uluslararası Havaalanı’nda geçiriyorduk. Aralık 1927’de uçuş lisansımı aldım; Russell ise benden kısa bir süre önce lisansa hak kazanmıştı.

O tarihlerde tayyarecilik halen öncü günleri yaşıyor, kaydedilen rekorlar ertesi gün kırılıyordu. Bu hayli ilginç durumdan etkilenen Russell, 1930 yılında dünyanın en uzun mesafe uçuş rekorunu kırmayı ciddi ciddi düşünmeye başladı. O zamanki rekor, 1929 yılında Paris’ten Mançurya’ya 4911 mil uçan Fransız tayyareciler Dieudonne Coste ve Maurice Bellonte’ye aitti. Russell’ın, yeni bir rekor elde edilebilmesi için, en az 62 mil daha uzun bir mesafeye uçması gerekiyordu. Bunun için de yarış yeri Roma ya da Moskova’dan daha ileri bir yer olmalıydı.

Göz açıp kapayıncaya kadar, dünya Russell’ın böyle bir yolculuk tasarladığını haber aldı. Serüvenine katılmak isteyip de yalvaran onlarca kişi vardı. Sonunda Russell bana geldi ve “John, kaç kilosun?” diye sordu. “52 kilo” diye cevapladım. “Tamam o zaman idare edersin” dedi. Böylece anlaştık ve ardından hazırlanmaya başladık.

Uçağının fabrika çıkışı yakıt kapasitesi, bizim ihtiyaçlarımızı karşılamaktan uzaktı. Bu durumda Bay Bellanca bize yedek yakıtı 19 litrelik bidonlarda taşımamızı önerdi. Ana yakıt deposu ise bizim koltuklarımızdı. Yedek benzin bidonları, kolayca ulaşabileceğimiz bir şekilde arkamızda duruyor, omuzlarımızın üzerinden geçen bir huniyle ana depoya aktarılıyordu. Fakat, bu boş bidonlardan kurtulmak ayrı bir tehlike yarattığından, bunları dışarı atmak için uçuştan önce saatlerce denemeler yaptık. Bu özenli çalışmaya rağmen asıl uçuş esnasında sopanın kolu kırıldı ve bidonların bir tanesi stabilizöre çarptı. Uçak darbenin etkisiyle epeyce sarsıldı ve bize korkulu anlar yaşattı, ama sonuçta önemli bir hasar meydana gelmedi.

Şimdi, hazır bir şekilde hava raporlarını beklemek zorundaydık. Doğu kıyısındaki hemen hemen bütün tayyareciler, meteorolog Dr. Kimball’ın öngördüğü hava raporlarını kullanırlardı.

Cape Cod’un boş ağırlığı 1065 kg’dı. Bu uçuş için 2.786 lt yakıt ve 24 lt motor yağı yükleyip toplam 3.310 kg ağırlıkla havalandık. Floyd Bennett Havaalanı’ndan kalkışımız telefon ve elektrik idarelerinin işbirliği ile gerçekleşti. Kalkışımızın alçak olacağı malum olduğu için, kalkmadan önce pistin en ucundaki Flatbush Caddesi üzerindeki direkler yatırıldı. Bu fedakarlığa rağmen ilk kalkışımızın başarılı olmayışının sebebi uçağın aşırı yükten dengesinin bozulmasıydı. Sonuçta Floyd Bennett’e geri dönerken 1.900 lt benzini şehrin üstünde boşaltmak zorunda kaldık.

Sonraki denemede, bizim 300 beygirlik Rayt J-69 motorlu Bellanca kusursuz bir şekilde çalıştı. Uçuş esnasında sadece bir kere tekledi. Newfoundland’in huzurlu kıyısından ayrılırken hava iyice bozmaya başladı. Atlantik Okyanusu üzerinde 3.200 m yüksekliğe tırmanmak zorunda kaldığımız için aşağıdaki mavi suları bile görmedik. Panodaki cihazlar düzensiz bir biçimde hareket ediyorlardı. İlk birkaç saat yapay ufuk göstergesi hiç çalışmadı. Bir keresinde ise, dolu yakıt bidonlarının hareketi manyetik pusulayı allak bullak etti ve biz az kalsın 180 derecelik bir dönüş yapıp Newfoundland’a geri dönüyorduk.

Uyumak neredeyse imkansızdı. Russell şekerleme yaparken kumanda kolunun üstüne düştü ve ben yüksekliğimizi sabit tutabilmek için çok uğraştım. Bir ara sanki saatler süren bir uykuya daldım, fakat aslında bu yalnızca birkaç dakikacık süren bir kestirmeydi. Russell, “Vay, çok uzun bir kestirme yaptın, biliyor musun? İnan çok iyi görünüyorsun!” diyerek uyandırdı beni. Bu aldatmacayı yuttum ve kendimi gerçekten dinlenmiş hissettim.

Saatler boyunca aynı yerde oturmaktan dolayı ağrıyan eklemlerimize sürebileceğimiz tek şey diş macunuydu. Bu ‘ilacın’ bir işe yaradığı şüpheli görünse de, ovmanın kan dolaşımımıza iyi geldiği kesindi.

29 gecesi korkulu rüyamız oldu. Dağların üstüne çöken bulutlar yüzünden görüş mesafemiz neredeyse sıfırdı. Bulutların üstüne çıkmak için 4.500 metre­ye yükselmemiz gerekiyordu ve bu kanatlarda buzlanma yapabilirdi. En karanlık saatleri Münih üzerinde defalarca tur atarak geçirdik. Zirvelerin arasından, güneşin yüzünü göstermesiyle korkumuz giderek kayboldu ve nihayet birbirimize bakıp gülüştük. Şansımızın yaver gideceğini anlamıştık. Kanatlarımızın altında Münih, Tuna nehri ve Balkan ülkeleri sırayla geçiyordu. Nihayet, ufukta kadim kent İstanbulun minareleri göründü. Nihai hedefimize ulaşmıştık. Fakat, indikten hemen sonra sadece 20 dakikalık benzinimiz kaldığını farkettik.

Kader ortağımız ihtiyar ‘Cape Cod’dan aşağı indikten sonra bizi ilk tebrik eden Amerikan Büyükelçisi Joseph Grew oldu. Bay Grew ve kızı geceyi Yeşilköy Havaalanı’nda geçirip toplam 10 saat bizi beklemişler. Hatta az kalsın beklemekten vazgeçip sefarethaneye döneceklermiş. Fakat inişi kaçırmanın korkusuyla havaalanına geri dönmüşler. Grew’in selamları dostça ve içtendi ama sanki biraz da hüsran doluydu. “Galler ülkesine yaptığınız inişten dolayı üzgünüm” dedi. Fakat asıl durumu biz izah edince öğrendi. New York’daki kalkışımızdan 18 dakika sonra havalanan Pangborn ve Herndon adlı tayyarecilerin seferi bizimki ile karışmıştı. Dünya turuna çıkan bu tayyare yakıt almak için Galler’e iniş yapmıştı. “Cape Cod”un kuyruk kısmında bulunan barograf cihazı, 5011.8 mili 49 saat 8 dakikada uçtuğumuzu gösteriyordu. Bunun anlamı, tek motorlu uçakla dünya mesafe rekoru artık bize aitti.

Türk halkı bizi coşkulu karşıladı. Konakladığımız Pera Palas Otelini saran kalabalık saatlerce oradan ayrılmadı. Bense küvette uyuyakalmışım, boğulacağım diye sudan fırladım. Uykumuzu yeterince aldıktan sonra oda servisini çağırdık. Sigara ve içkiler dahil olmak üzere bir ziyafet çektik! Fazla yemek ve uykusuzluktan üzerimize ağırlık çökmüş olmalı ki, sigara izmaritlerden biri odadaki divanı yaktı!

10 gün boyunca akşam yemekleri, kabul törenleri, gece Boğaz’da tekne turları sürüp gitti. Bir gün de Yalova Köşkü’ne ‘Sakarya’ adlı tekne ile gidip Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Başbakanı İsmet İnönü’nün huzuruna çıktık. İkimize de Türkiye’nin en büyük ödülü, Şeref Madalyası ve birer tane Türk halısı takdim edildi.

Uzun bir seferden sonra “Cape Cod”un durumu, silindirleri yağlanmadığından pek parlak değildi. Dönüş uçuşumuza hazırlanmak için havaalanında saatler harcadık. Sonuçta New York’a uçmak yerine, Marsilya’ya uçmaya karar verdik; orada da uçağımızı demonte edip Excalibur adlı buharlı gemiye yükleyerek evlerimize döndük. Amerika’da bizi kahraman gibi karşıladılar. Hem New York’da hem de Boston’da geçit törenleri yapıldı. Cape Cod, Massachusetts’deki Hyannis dahil olmak üzere bir sürü yerde söyleşiler ayarlandı, ziyafetler verildi. Tarihi uçuşun birinci yıl dönümünü kutlamak amacıyla Başkan Hoover bizi Beyaz Saray’a davet edip “Distinguished Flying Cross” madalyalarını takdim etti.

Kim bu aşırı övgülerin uzun süre devam edeceğini bekler ki? Yıllar geçtikçe randevu talepleri azaldı ve çevremizde şöhretli günlerimizi hatırlayabilen eski ve yakın dostlar kaldı.

Yetenekli ve hünerli tayyareci Russell Boardman’ı 1933 yılında, Bendix Hava Yarışları’nda, kötü bir öne sahip Gee Bee modeli uçağı kullanırken yitirdik. Dünya bir öncüyü kaybetti. Bense hem en yakın dostumu hem de tanıdığım en iyi insanı yitirdim.”

Polando’nun öyküsü burada bitiyor. Belki bir-iki hususu da bizim eklememiz gerekecek: 25 Temmuz 1981 tarihinde, bu rekor uçuşun 50. yılını şereflendirmek amacıyla Hyannis Belediye Havaalanının adı, Boardman-Polando Havaalanı olarak değiştirildi. John Polando, 13 Ağustos 1985 tarihinde Cape Cod Hastanesi’nde, 83 yaşında vefat etti.

Once upon a time, in the days before jumbo jets, fly-­by-wire Global Positioning Satellite systems, in-flight movies, on board duty-free shopping and the like, there was the amazing flight of the ‘Cape Cod’. It was an historical occasion that firmly connected the New World’s most cosmopolitan city, New York, to one of the world’s bravest, newest countries, the Turkish Republic, a place where radical change was the order of the day. It also proved to be the single greatest event in Turkish-American relations to occur in the 20th century.

With remarkable precision and steely courage, 33-year old Russell Boardman, pilot and 29-year old John Polando, navigator, took off from Brooklyn’s Floyd Bennett Field at 6:00 a.m. EST on July 28, 1931 and steered their single-engine, high-wing Bellauca eastward over an ocean and a continent to make a three-point landing in the brave, new world of Turkey.

What you are about to read is an article which was written 20 years ago by John Polando. Due to the contract they made with the New York Times back in 1931, Boardman and Polando were not able to express freely to the Turkish press the entire story as it truly happened. I obtained this article along with the accompanying photographs from John’s lovely wife, Dorothy. I only wish that both of them were with us today. I know they would have been ecstatic to have seen it published in this friendship and peace messages announcing web site.

Now let me give the word to John Polando.

“It was in the early Twenties that Russell Boardman and I first met and we were immediately attracted to each other. Our vocations and avocations were identical. On the night of our meeting, Russell was riding a motorcycle in a cycledrome at Revere Beach and I was a fascinated spectator. Also, we had both been bitten by the flying bug so we were spending much of our time at airports, specifically East Boston (now Logan International Airport). I got my license in December, 1927 and he had earned his a short time before.

Flying at that point was still in its infancy and records were established one day and broken the next. Intrigued by this phenomenon, Russell as early as 1930 began seriously considering challenging the world’s longest distance record. The current distance record had been established by Dieudonne Coste and Maurice Bellonte in 1929 on a 4911 mile trip from Paris to Manchuria. Russell’s destination must to be accepted as a new record, exceed the then existing record by 62 miles. The distance factor ruled out Moscow or Rome. Istanbul, Turkey was his final choice.

In less time than it takes to tell it, the word got around that Russell was contemplating such a trip. Scores of people begged to be part of the adventure. Finally, Russell came to me and said, ‘John, how much do you weigh?” “One-twenty,” I replied. “Okay, you’ll do.” With that, the formalities were completed and the planning began.

The fuel capacity of the plane, as she was originally designed, was insufficient for our needs, so Mr. Bellanca suggested that we carry additional gas in five gallon cans. The main gas tank was our seat. The auxiliary fuel was placed behind us within easy reach for funneling into the main tank over our shoulders. Disposing of the empty cans was a hazard and we practiced for hours throwing empty cans over the outer harbor. The can was held out the window. In spite of the careful maneuvering, one can struck the stabilizer during the flight when the handle broke off. The plane shook from the impact and caused us some very anxious moments but no particular damage resulted.

Now, pretty much in readiness, we had to await the weather reports. Dr. Kimball was the meteorologist whose predictions were used by practically every one of the pilots on the East Coast.

The “Cape Cod” weighed 2,400 pounds empty, she grossed 7,460 pounds loaded for the flight with 720 gallons of fuel and 25 quarts of oil. Much must be said for the cooperation of the telephone and electric companies who obligingly laid down the poles on Flat bush Avenue that had proved to be a hazard on low take-off at Floyd Bennett Field. In spite of this our first attempt was aborted because we were so over grossed that we were flying between the taller buildings of Brooklyn and we were finally obliged to dump five hundred gallons of precious fuel on that unlucky city before returning to Floyd Bennett. The Bellanca, powered with a Wright J-69 300 horse­power engine, performed perfectly. She sputtered just once on the flight. The weather, after leaving the comforting coast of Newfoundland, deteriorated considerably. We were forced to climb to 12,000 feet over the Atlantic so we saw nothing of the water in the passing. The instruments behaved erratically. The artificial horizon failed to function within the first few hours. Once the movement of the full fuel cans caused the magnetic compass to fluctuate and we made a 1800 turn and were, momentarily, headed back for Newfoundland.

Sleep was virtually impossible. Russell drowsed briefly but in doing so fell forward on the stick and it was almost impossible to maintain altitude. I, too, dropped off for what seemed hours but was in fact only a couple of minutes. Russell woke me with a “Hey you really had a long nap. You look great - really terrific.” The hoax worked like a charm. I really felt rested and refreshed.

The endless hours of sitting in one position is painful at best. In our discomfort, we rubbed the only thing available on our sore and aching joints tooth­paste. It is doubtful if the “medication” was helpful but the rubbing probably improved the circulation.

The night of the 29th was frightening. The clouds hung low over the mountains, making the visibility practically zero. To rise above the clouds meant ascending to 14,000 feet and we would have picked up ice. The darkest hours were spent circling in a valley near Munich. As the flow of the rising sun finally fingered its way between the peaks and the fearful suspense lessened, we grinned at each other. The odds were now more in our favor. The city of Munich, the Danube, the Balkans slipped slowly under our wings and, finally, the minarets of the ancient city of Istanbul became visible on the hori­zon. We were going to make our destination. We found we had only twenty minutes of fuel left in our gas tanks when we landed.

American Ambassador Joseph Grew was the first to clasp our hands as we climbed stiffly out of the fathful old “Cape Cod.” Mr. Grew and his daughter had spent the night at the Yeşilköy Airdrome, departed briefly, then had second thoughts and returned for fear of missing our arrival. Grew’s greeting was warm and cordial but tinged with disappointment. “So sorry you had to land in Wales, too bad.” Mistakenly he referred to American flyers Panghorn and Herndon, who were making a routine fuel stop on their round-the-world flight. The barograph in the tail section of the “Cape Cod” had recorded 5011.8 miles in 49 hours and 8 minutes, which gave us the world’s long distance record for a single-engine aircraft.

The welcome from the Turks was enthusiastic. Crowds stood for hours around the Pera Palas Hotel where Russell and I were attempting to unwind and rest in the bridal suite provided for us. I fell asleep in the bathtub and came up sputtering. When we final­ly awakened sufficiently to ask for food, we were served a fabulous feast complete with drinks and cigarettes. Too much food and too little real sleep made us both drowsy and we set the sofa on fire with our smoking.

There were banquets, receptions, moonlight boat rides on the Bosphorus and trips to the summer palace of Mustafa Kemal Atatürk, President of Turkey. Each of us was presented with the Turkish Medal of Honor Turkey’s highest award by İsmet İnönü, Prime Minister of Turkey, along with a beautiful Turkish rug.

The “Cape Cod” was in sad shape after the long journey without lubrication. We spent several hours at the airdrome readying her for a return flight to Marseilles where she would be crated and loaded aboard the steamship Excalibur for the trip back home.

The return to the United States was a hero’s welcome with a ticker tape parade in New York and another in Boston. There were speaking engagements and banquets, including one in Hyannis on Cape Cod. Then we were notified that President Hoover would present us the Distinguished Flying Cross on the White House lawn.

One does not, cannot, expect such adulation to last and it dwindled to infrequent speaking engagements and mostly old, close friends who remember our days of glory.

In 1933, Russell Boardman, a skillful and talented pilot, was killed in the infamous Gee Bee racer. The world lost a pioneer and I lost my closest friend and possibly the finest man I have ever known.”

Polando's story finished here. May be I may put some additional informations. On July 25th, 1981, the name of Hyannis Municipal Airport was changed to ‘Boardman-Polando Field’ in honor of the distance record the two pioneers set 50 years before. On August 13th, 1985, John Polando passed away at Cape Cod Hospital, Massachusetts. He was 83 years old.